“İnsanlara hayâ ile muâmele eden mümin, Allahüteâlâya karşı da hayâ sahibi olur. O’nun yasaklarından sakınıp, emirlerini yapar.”
FahreddînMâristaniyye hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. 541 (m. 1147)’de doğdu. 599 (m. 1202)’de vefât etti.
Bu mübarek zat buyurdu ki:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Hayâ îmandan bir şubedir” buyurdu. Bu hadîs-i şerîfin şerhi şöyledir: Hayâ; nefsin, kötülüklerden nefret edip uzak durması, onları terk etmesidir. Resûlullah efendimizin hayâyı îmânın şubelerinden saymasının sebebi, kötülüklerin neler olduğunu nefse ihtar edip, onları terk etmeye davet eden doğru hayânın, ancak îmân sahiplerinde bulunmasındandır.
Resûlullah efendimiz hadîs-i şerîflerinde, yukarıda îzâh edilen mânâdaki makbul hayâya işâret buyurdular. Çünkü insanlara hayâ ile muâmele eden mümin, Allahüteâlâya karşı da hayâ sahibi olur. O’nun yasaklarından sakınıp, emirlerini yapar. HattâAllahüteâlânın emirlerini yerine getirip, yasaklarından sakınmakta en büyük gayreti sarf eder. Hâlbuki Allahüteâlâyaîmân etmekle şereflenmemiş olan kimse, Allahüteâlânın yapmayın buyurup yasakladığı şeyleri yapar, O’nun emirlerine karşı gelir. Böylece, ilk önce hayâ edilmesi icap eden Allahüteâlâdan hayâ etmemiş, O’nun emirlerine karşı gelmekten utanmamış olur. Rabbinden hayâ etmeyen kimsenin de hayâdan çok uzak olduğu açıktır. Resûlullah efendimiz buyurdu ki:
“Kimde şu dört haslet bulunursa, münâfık olur. Kimde bunlardan biri varsa, onu terk edinceye kadar onda nifaktan bir şey bulunmuş olur. (Bu dört şey) kendisine bir şey emânet edildiği zaman hıyânet etmek, konuşunca yalan söylemek, vadinden dönmek, husûmet zamanında haktan ayrılmaktır.”
Nifak da iki çeşittir. Birisinde; nifak sahibi, dîne inandığı; görüntüsünü verir. Fakat içindeki küfrünü gizler. Resûlullah efendimiz zamanındaki münâfıkların nifakları bu cinstendir. Nifakın ikinci çeşidinde ise; bir kimsenin, herkesin yanında dînin emirlerini devam üzere yaptığı hâlde, yanında kimsenin bulunmadığı zamanda dînin emirlerini terk etmesidir. Bu ikinci kısım nifak, küfür olmayan nifaktır. Dışı içine uymayan manâsınadır. Ancak böyle bir nifak da haramdır. Hadîs-i şerîfte bildirilen nifak, ikinci kısım nifaktır.